Nareszcie w i e m

  Tak. Tamten dzień przypominał mi się już od pewnego czasu.         

Tak. Tamten dzień przypominał mi się już od pewnego czasu.

              Przebłysk: wiosna, stoję przy oknie w kuchni mieszkania Wandy i z wysokości dziesiątego piętra patrzę na dachy bliższych i dalszych domów i na niebieskie niebo nad dachami. Słyszę nagle słowa: „To nie na słońc, gwiazd granicy...”- Co to jest? - myślę - skąd mi się to przyplątało... Odwracam się, Wanda czymś zajęta. Albo zamilkła, gdy na nią spojrzałam, albo…. nie ona to powiedziała... Patrzę znowu przez okno, może usłyszę dalszą część i rzeczywiście: „ - Nie na słońc, gwiazd granicy z kochankami w niebo latać, włosy splatać i rozplatać, tchnienie tracić w błyskawicy....” - przypływa zza okna i... no tak - Juliusz Słowacki. Myślę przez chwilę o tym jak świetnie słowa te ilustrują - w moim przynajmniej przekonaniu - Wandy wspinaczki. Tymczasem wersy powracają natrętnie. To już perseweracja - uporczywe nawroty tej samej myśli. Zaczynam rozmowę z Wandą, żeby zagłuszyć męczące słowa i wkrótce one giną za naszymi słowami. Nie zadaję sobie trudu odnalezienia wiersza z którego pochodzą. Ale co pewien czas przypominam sobie tę scenę - szare niebo za oknem i słowa o traceniu czasu, który Bóg dał nam na ziemi.

                   Powracające wspomnienie fragmentu wiersza przepisanego na maszynie i wywieszonego w gablocie kościoła w Wilanowie. „W tej błyskawicy, Panie, ujrzym się i z daleka brat pozna swego brata...”

Aż wreszcie nadchodzi rok 1991, kiedy mieszkam znów we Wrocławiu. Asia, córka Alicji, mojej koleżanki z pierwszych studiów, ma napisać szkolne wypracowanie: „Kogo można nazwać współczesnym Ikarem?”. Komentujemy wszystkie trzy dziwny temat, zastanawiając się, kto właściwie mógłby dzisiaj aspirować do roli spadającego zdobywcy przestworzy.

Kiedy przychodzi do czytania prac okazuje się, że wielu uczniów współczesnym Ikarem nazwało Jerzego Kukuczkę, albo w ogóle alpinistów, którzy giną podczas prób zdobycia najwyższych szczytów. Rozmyślam o skojarzeniach, które budzi u młodzieży alpinizm, zwłaszcza, że sama mam koleżankę - alpinistkę i zastanawiam się, czy nazwałabym ją kiedykolwiek żeńskim odpowiednikiem Ikara i czy ona pomyślałaby w ten sposób o sobie. Ale odtąd imię Ikara zaczyna mi się narzucać... Gnębi mnie, że przecież musi być jakaś przyczyna dla której tak często o nim myślę.

I wreszcie - wcale nie od razu - po pewnym czasie dopiero, mozolnie, po tygodniach, moja pamięć dociera do najgłębszego fundamentu,do tej skały, na której oparła się nasza przyjaźń. Znów jak filmowy kadr zjawia się wspomnienie tamtej chwili.

Kolory są przyćmione, szarawe, bo za oknami mamy jesień albo zimę.. W niewielkiej szkolnej salce stoi ławka-biurko, taka, do której przystawia się krzesła. Siedzą przy niej dwie osoby. Druga, identyczna - pusta. Obok mnie stoi polonistka, pani Anna Rogowska. Nie uczy mojej klasy, ale to ona prowadzi Szkolny Konkurs Recytatorski. Osoby siedzące to część konkursowego jury. Należy do niego również Pani Rogowska, która chyba powinna siedzieć za tą pustą ławką, ale stoi obok mnie – może próbuje dodać mi odwagi...

          Mam 14 lat i nigdy wcześniej niczego nie recytowałam na żadnych konkursach. Śpiewać mogę, chętnie, zapisałam się do chóru, ale recytacja nigdy nie była moją mocną stroną. Nie zgłosiłam się sama, znam i dobrze oceniam swoje możliwości. Zostałam wyznaczona - choć lepiej byłoby użyć słowa „nakłoniona” - przez moją polonistkę, panią profesor Eugenię Bawolską. Naprawdę znała i kochała polską literaturę. Nie odmówię sobie i opowiem tę uroczą anegdotę. Otóż nasz kolega, bardzo slaby z polskiego napisał wypracowanie, którego trzy czwarte to był opis przyrody autorstwa Stefana Żeromskiego. Nie żaden bardzo znany, skądże, poszukał mniej znanego. Ale pani profesor oczywiście to zauważyła. - Nie postawię ci dwói, bo nie mogę takiego stopnia postawić Żeromskiemu! - wołała. - Jemu należy się pięć ale tobie na pewno nie. Dlatego wstawiam ci zero. I wpisała zero do dziennika. Średnia z zerem – to był był dopiero problem. Trudno mu potem było się z tego zera wydobyć.

                      Przypuszczam, że konkurs ma uzupełnić kadrę recytatorską o nowe talenty, ponieważ te starsze opuszczą szkołę niebawem, po maturze. Czuję się nieswojo. Wiersz, który recytuję nie był mi wcześniej znany. Nic dziwnego - o poezji romantyzmu będziemy się uczyć w późniejszych klasach. Do tego jest szczególnie trudny... To Juliusza Słowackiego „Odpowiedź na Psalmy Przyszłości”:

Podług ciebie mój szlachcicu

Cnotą naszą - znieść niewolę.

Ty zamieniasz ziemską dolę

W żywot ducha na księżycu.

Głosem dziecka wołasz

„Czynu, czynu, czynu naród czeka!”

Lecz ty drżysz przed pieśnią gminu.

Drżysz, gdy błyśnie Bóg z człowieka !

* * *

Nie tak - nie tak, mój szlachetny,

Bo czyn ludu nie piosenka.

To nie w herbie z mieczem ręka,

To nie ród imieniem świetny,

To nie pieśni próżny twór,

To nie buntu próżna mara,

To nie chmurny lot Ikara,

Gdzie zasługą upaść z chmur!

To nie na słońc, gwiazd granicy

Z kochankami mdlejąc latać,

Włosy splatać i rozplatać,

Tchnienie tracić w błyskawicy;

Ale twardo, ale jasno

Śród narodu swego stać,

Myślą bić, chorągwie rwać,

Świecić czynu tarczą własną!

W drogę, choćby niepowrotną,

Ale prostą - naprzód twarzą,

Z piersią czystą, choć samotną,

Choć ją sztyletami rażą,

Z twarzą smętną, ale białą,

Chrystusową, choć zwiędniałą,

A ciągnącą lud do siebie

Niesłychanym bożym czarem:

Takim duchem i sztandarem

Być na ziemi - jest być w niebie!

I dalej

Ten, kto ojcu powie: Raka!

Ten przeklęty: - więc się bój!

Polski lud to ojciec twój ....

                  Płomienne myśli wygłaszam z manierą przejętą od zawodowych, teatralnych recytatorów, którzy gorące uczucia prawdziwych poetów potrafią sprowadzić do wymachiwania rękami, składania ich na piersiach, oraz przybierania póz, które nie wyrażają niczego prócz rutyny. Takich, co wypowiadają najgłębsze myśli wystudiowanym głosem, którego sama barwa sprawia, że nie słychać przesłania - ginie przygniecione formą. Kazali mi tak, czy co?! Na dodatek nie potrafię nawet dobrze naśladować zawodowców. Gesty nieudolne, patos drewniany. Brnę przez poezję ze świadomością marnych efektów.

             W jury za szkolną ławką siedzi koleżanka ze starszej klasy i słucha moich zmagań ze słowem, patrząc na mnie z lekko rozbawionym współczuciem. Ledwie ją sobie przypominam, wtopiła się w tę szarość: ławek, pomieszczenia, nieba za oknami i mojej nieudolnej, bezbarwnej recytacji. Ma na sobie granatowy fartuch szkolny i ściągnięte gumką włosy, co sprawia, że nie różni się niczym od innych uczennic z naszej szkoły. Ale to ona - gwiazda szkolnych akademii i przedstawień teatralnych. Bardziej niż ją pamiętam jednak świadomość, że nie sprostałam... Nie, nie konkursowi – przekazaniu myśli wieszcza...

   Dlaczego wybrałam właśnie ten wiersz - trudny nawet dla dorosłego, a co dopiero dla kogoś w moim wieku?

Więc się bój - bo Duch się wdziera

Zewsząd i podważa wieże.

Słaby - mówisz - rzeź wybiera;

A czy wiesz, co On wybierze?

Dlaczego właśnie ten? Chyba dano mi kilka do wyboru? Ach, tak... W i e m ... Postanowiłam wykorzystać konkurs żeby zademonstrować miłość do Polski.

  Bo przez tę chybioną deklamację przebija się moje własne, najszczersze  przekoanie, że nie wolno lekceważyć naszego Narodu, że nie wolno lekceważyć polskiego ludu, że nie wolno lekceważyć żadnego człowieka, ponieważ zawsze, z każdego, nawet tego najbardziej stłamszonego, tego najbardziej zagubionego, kiedyś, choćby przez chwilę, błyśnie Bóg!

W mojej rodzinie w najtrudniejszych nawet okresach o nowym ustroju mówiło się bez ogródek, nie milczało o popełnianych na narodzie zbrodniach. Wieczorami w naszym domu, gdzie mieszkaliśmy z babcią i rodzinami dwóch sióstr mojej Mamy, zbieraliśmy się wszyscy razem, żeby słuchać Wolnej Europy, a potem omawiać tragiczną sytuację Ojczyzny. Mama opowiadała mi o latach swojego dzieciństwa i młodości, o szkole, która była jak pensja, o gimnazjum i liceum, kiedy robili nauczycielom żarciki – zawsze śmieszne, na poziomie... Przeciwstawiała wolność słowa tamtego okresu ponuremu zakłamaniu lat powojennych. Kulturę Polski przedwojennej - komunistycznemu chamstwu. Patriotyzm - kosmopolitycznej zdradzie. Moja Mama nie podjęła po wojnie pracy nauczycielskiej - bała się, że będzie zmuszana okłamywać dzieci.

W mojej szkole podstawowej nie rozmawiało się na tematy polityczne, ale kiedy tylko zaczęły się wydarzenia października 1956 roku, kiedy Radio Wolna Europa podało pierwsze wzmianki o robotniczym proteście w Poznaniu, to dzieci mojej klasy powitały je waląc entuzjastycznie linijkami w torby i tornistry albo wskakując z radości na ławki. Każdy mógł zrozumieć jakie poglądy wynieśliśmy ze swoich domów.

Dziś, kiedy czytam wynurzenia byłych piewców systemu, tych „poetów”, co wychwalali zbrodniarzy, tych pisarzy i tych „rewizjonistów”, którzy tłumaczą, że nie wiedzieli, że błądzili z niewiedzy... to chcę im powiedzieć, że powinni byli pójść do szkół podstawowych i zapytać polskich dzieci. Mogli przyjść i zapytać dzieci z mojej klasy. One - w i e d z i a ł y.

Po październiku 1956 roku wydawało się, że koszmar już się skończył. I co? Zlikwidowanie pisma „Po prostu”, przynosi pierwsze wielkie rozczarowanie. Mija czas i miraż prawdziwej wolności, prawdziwej Polski znów się oddala, o czym także mówi się w moim domu. Właśnie w takiej atmosferze zostaję - w I klasie liceum - oddelegowana do szkolnego konkursu. I wybieram wiersz o lekceważeniu polskiego ludu i o wielkim przeznaczeniu każdego człowieka. Jeśli mam coś recytować - to poezję, którą mogę nawiązać do współczesności.

Wtedy - jakże to oczywiste – wiem niewiele o Juliuszu Słowackim i nawet o tym właśnie wierszu. Nie mam pojęcia, że jest odpowiedzią na smutne, dotyczące polskiego ludu proroctwa Zygmunta Krasińskiego. Nie znam idei Słowackiego dotyczących Polski, nie wiem nic o tym, że polskość uważał za szczebel drogi świata ku świętości i że Polsce wyznaczył wielką rolę wśród narodów Europy. Ale kto w wieku 14 lat czytał „Genesis z Ducha” i rozważania filozoficzne poetów? Ba! Nie znam nawet wiersza, w którym Słowacki prorokuje wybór słowiańskiego papieża. To proroctwo poznam dopiero gdy On zostanie powołany 16 października 1978 roku - i dziwnym zbiegiem okoliczności - tego samego dnia na Mount Everest wejdzie moja koleżanka z konkursowego jury.

Ale słyszę w słowach recytowanego wiersza wołanie poety do następnych pokoleń. Odczytuję je bezbłędnie, bo ja też kocham Polskę, ja też swoją miłość wyniosłam z rodzinnego domu. Dlatego wybieram ten wiersz o polskim ludzie, którego nie wolno lekceważyć, jeśli nie chce się zostać przeklętym, o tym, że nie wolno bez sprzeciwu znosić niewoli, i o tym, że nie wolno lekceważyć w człowieku Boga!!! To jest m o j e osobiste świadectwo:

Ten kto ojcu powie: Raka!

Ten przeklęty: - wiec się bój

Polski lud to ojciec twój.

Zeń, jak z cieniowego krzaka,

Gotów znowu Bóg wybuchnąć,

Z wiatru mając twarz i lice,

I na ciebie, jak na świecę -

Iść - i dalej pójść - i zdmuchnąć!

Więc się bój: - bo nie ja grożę,

Marny człowiek i twój brat,

Ale jakiś straszny świat

I widzialne światła boże,

Z ciszą, wiatrem i z szelestem

Rzucające się na lud,

Strachy, które mówią: Cud!

Ognie, które szepcą: Jestem!

***

Więc się bój: - bo Duch się wdziera

Zewsząd i podważa wieże.

Słaby - mówisz - rzeź wybiera;

A czy wiesz, co On wybierze?

Może ludów zatracenie.

Może nam przyniesie w dłoni

Komet wichry i płomienie,

W których drży król, matka roni,

Działa, wozy, hufce, konie

Ogień pali, ziemia chłonie;

A nikt z mogił nie korzysta,

Jeno w s z c z y n a j ą c y r u c h ,

Wieczny Rewolucjonista,

Pod męką ciał - l e ż ą c y D u c h

Nie potrafiłam... Ani zlekceważyć formy, a odwołać się tylko do myśli i uczuć Słowackiego, ani wyzwolić z ograniczeń powszechnie przyjętych recytatorskich manier. Ani naprawdę krzyczeć. Ani nawet wypowiadać słów dość dobitnie. Nie wygrałam tamtego konkursu... Może dlatego wyparłam z pamięci wiersz - i porażkę.

Tyle razy później czytałam „Odpowiedź na Psalmy Przyszłości”... W gablocie naszego wilanowskiego kościoła. Zimą 1986 roku, po katastrofie Challengera. I choć wydawał mi się szczególnie bliski, przez tak długi czas nie przypomniałam sobie konkursu, swojej nieudolności, spojrzenia starszej koleżanki ze współczuciem, że się tak męczę z bardzo trudnym wierszem - ani nawet jej samej w tamtej roli.

Czy Wanda mogła świadomie zapamiętać ten epizod? Nie sądzę... Jeśli ja, dla której występ przed innymi stanowił jednak spore przeżycie, z trudem przypomniałam sobie to wydarzenie, to chyba nie jest możliwe, żeby zapamiętał je ktoś, kto tamtego dnia musiał wysłuchać wielu innych deklamacji. A przecież, a jednak wspomnienie musiało błąkać się gdzieś w naszej głębokiej pamięci, w podświadomości.

I choć to niewiarygodne - nie zdążyłam opowiedzieć Wandzie o wydobytym wspomnieniu! Mówiąc prawdę, nie wydawało mi się wtedy aż tak ważne. Nostalgiczne, ale nie - ważne. Nabrało znaczenia gdy Wanda zaginęła.

Wtedy dopiero - i też znowu dopiero po miesiącach, gdy ucichły emocje - uświadomiłam sobie jak nasze losy splotły się z treścią tego wiersza, od którego kiedyś, tak dawno, naprawdę zaczęła się nasza znajomość, a który dopadł nas i wypełnił się po z górą 20-tu latach, gdy obie mieszkałyśmy już w Warszawie, po sąsiedzku...

         Bo czy moja pierwsza myśl gdy zobaczyłam Wandę po 21 latach nie była o tym, że ze smutnej twarzy przygaszonej czymś kobiety musi znowu błysnąć Bóg?

I czy nie rozmawiałyśmy milcząc wielokrotnie o sytuacji polskiego ludu, wierząc, że ona się musi zmienić? I o tym, że ...kto ojcu powie: Raka! Ten przeklęty...

           I czy nie zaskoczyło nas już niebawem, że Duch się wdziera zewsząd i podważa wieże?!!

I czy nie okazało się, że tak jak niezachwianie wierzył Juliusz Słowacki, tak my musimy wierzyć polskiemu ludowi i do niego się odwoływać! Bo to nie kto inny, tylko polski lud podjął wtedy wielką, Bożą, duchową rewolucję. Patronował jej Jezus, który przychodził do zakładów pracy podczas odpra wianych tam Mszy świętych. Patronował jej krzyż umieszczany nad bramami przez polski lud i - Jan Paweł II, którego zdjęciem polski lud ozdobił bramę Stoczni Gdańskiej. Polski lud nie odwoływał się nigdy do strasznych rewolucji niosących grozę i śmierć!

A czy nie dotyczyły również Wandy - chodzącej górą - słowa:

W takim hymnie wieszczu stój;

Bo pieśń taka pójdzie górą,

Nad podlejszych dusz naturą

Panująca - boży strój,

Do którego Bóg nagina

Wszystkie tego wieku struny,

Złączy dźwięki i pioruny,

Świat, co kocha i przeklina,

I błękitu rzuci na tła,

Przemienioną krwawość w światła.

Anioł się za aniołem zetrze,

Chrystus wyjdzie na ciał złamy

I z Chrystusem się spotkamy,

A spotkania plac ... powietrze!...

     I nawet grafika, którą Wanda przypięła obok przepisanych przeze mnie „dezyderatów z Baltimore” – ta ze wspinającym się po ramionach małych ludzików olbrzymem - byłaby świetną,doprawdy, ilustracją do tego wiersza:

Lecz dopóki ty i twoi,

Duchem Bożym nie skrzydlaci,

Chcecie stać na głowach braci,

Tak jak szatan dotąd stoi

Ciałem - formą, która kuta

Od tysięcy lat we świecie

choć spróchniała, - duchy gniecie,

wyrobiona i przeżuta,

Prześwięcona piekłem mara

Dla was święta tym, że stara ....

I czy nie do Wandy odnoszą się słowa o Ikarze? I te o bezpowrotnej drodze?

W drogę, choćby niepowrotną,

Ale prostą - naprzód twarzą,

Z piersią czystą, choć samotną,

Choć ją sztyletami rażą,

Z twarzą smętną,ale białą,

Chrystusową, choć zwiędniałą,

A ciągnącą lud do siebie

Niesłychanym bożym czarem.

Takim duchem i sztandarem

Być na ziemi - jest być w niebie

Więc jeżeli ktoś dziwi się, że wciąż trudno mi uwierzyć w Jej śmierć, to argumentem niech będzie wiersz, który połączył nasze losy wiele lat temu ... Tam droga niepowrotna nie kończy się śmiercią, ale wskazaniem właściwej drogi ludziom na ziemi, a ziemia - dzięki temu - staje się - niebem. To przecież spora różnica.

****

Pisząc kiedyś kolejną wersję moich wspomnień słuchałam rozmów niedokończonych w Radio Maryja. Profesor Bojarski mówił o szacunku i miłości dla własnego narodu. W którymś momencie postanowił zilustrować to wierszem. Domyślasz się, jakim? Tak. Tym, którego strofy wpisałam chwilę wcześniej w pamięć komputera. Słowa, które następują po krytyce bezsensownego upadania z chmur.

- Ale twardo, ale jasno, Wśród narodu swego stać, Myślą bić, chorągwie rwać, Świecić czynu tarczą własną!....recytuje profesor Bojarski n a s z wiersz, a ja jestem pewna, że to nie przypadek.

Cieszę się, że słyszymy się z daleka, że działa jak zwykle niezawodny nadajnik – Boże Serce, który pozwala nam łączyć się bez telefonu ani nawet internetu, choć jeszcze czasem przydają się jakieś zdobycze techniki, na przykład ten odbiornik, przez który słyszę Radio Maryja, również dla nas – dla profesora Bojarskiego, milionów ludzi i dla mnie - stworzone prze ojca Tadeusza Rydzyka, redemptorystę, o którym wiadomo, że na pewno nie jest letni i którego spotkałam w Rzymie, gdy pojechałam tam do Jana Pawła II...

Stanowimy jedno – wszyscy którzy przyjmują sercem najprostszą prawdę, że nie wolno być letnim, że trzeba wierzyć w ludzi, że nie wolno bać się zła, sztyletów, samotności ani drogi niepowrotnej, ponieważ Chrystus przez to przeszedł - pokonując także nasz strach. Mamy iść wyżej i wyżej. Ma nas uskrzydlać Duch...

Duch się wdziera zewsząd...