Konstytucja 3 maja oraz akt Zaręczenia Wzajemnego Obojga Narodów są częścią wspólnej spuścizny historycznej Polski i Litwy

3 maja 2008 roku Prezydent
Rzeczypospolitej Polskiej Lech Kaczyński z Małżonką wziął udział w
uroczystej odprawie wart przed Grobem Nieznanego Żołnierza z okazji
Święta Narodowego 3 Maja. W uroczystości wziął udział również specjalny
gość Prezydenta RP, Przewodniczący Sejmu Republiki Litewskiej Česlovas
Juršėnas.



Po podniesieniu flagi państwowej na maszt i uroczystej odprawie wart Prezydent RP wygłosił przemówienie:



„Panie Marszałku, Panowie Marszałkowie, Panie i Panowie Ministrowie,
Panowie Oficerowie, Żołnierze Wojska Polskiego, Szanowni zebrani tu
mieszkańcy Warszawy i całej Polski.



Obchodzimy dziś kolejną rocznicę Konstytucji Majowej - pierwszej w
Europie, bo o kilka miesięcy wyprzedziła ona konstytucję rewolucyjnej
Francji, drugą po Stanach Zjednoczonych na świecie. Dzieło Sejmu
Wielkiego było ukoronowaniem dziesiątków lat reform udanych i
nieudanych, można mówić, że zapoczątkowanych w latach 40-tych wieku
XVIII, można mówić, że początkiem były reformy Sejmu Konwokacyjnego po
śmierci Augusta III Mocnego, były reformy lat 70-tych, była nieudana
próba wprowadzenia tzw. Kodeksu Zamoyskiego, były liczne ustawy Sejmu,
który zebrał się w roku 1788 – ich ukoronowaniem była Konstytucja 3
Maja, którą uzupełniono we wrześniu, przywracając polsko – litewski
dualizm, to bardzo ważne. Po krótkim, zaledwie czteromiesięcznym
zastanowieniu uznano, że Rzeczpospolita zgodnie ze swoją tradycją
powinna być Rzeczpospolitą Obojga Narodów.



Jakie były cele ówczesnych reform? Unowocześnić państwo, stworzyć
zaczątki nowoczesnej administracji, umocnić pozycję miast, odbudować
armię, ale przede wszystkim ograniczyć władzę tych, którzy począwszy od
drugiej połowy XVII wieku zdobyli w naszym kraju olbrzymią przewagą,
ograniczyć władzę oligarchów, którzy w istocie stali ponad państwem,
których interesy Rzeczypospolitej niewiele interesowały, którzy chcieli
państwa słabego, skurczonego, bezradnego tak, aby nigdy i w niczym im
nie zagrażało. Ci ludzie właśnie tuż po uchwaleniu Konstytucji opuścili
kraj, złożywszy przedtem odpowiednie protesty i udali się do
Petersburga, stamtąd też przyszła interwencja. 18 maja 1792 roku dwie
armie rosyjskie wkroczyły odpowiednio na Litwę i do Korony. Rozpoczęła
się wojna, w której nasza świeżo odbudowana armia wykazała niemało
bohaterstwa, ale wojna szybko się skończyła, po dwóch zaledwie
miesiącach król przystąpił do Targowicy.



Jakie były motywy tych, którzy w małym przygranicznym miasteczku, pod
dyktando obcego mocarstwa zawiązali konfederację? Chciałbym przypomnieć,
że owi konfederaci twierdzili, że działają w imię demokracji, w imię
obrony demokratycznego ustroju, że obiecano im nienaruszalność
Rzeczypospolitej W istocie dla zachowania swojej przewagi w państwie, z
chciwości, bo wielu z nich brało pieniądze z obcych dworów, w końcu z
fascynacji siłą obcego i wrogiego imperium, postąpili tak jak postąpili.




Oczywiście oszukano ich. Rok później nastąpił drugi rozbiór Polski, po
trzech latach trzeci. Nasze państwo przestało istnieć. Ale Konstytucja 3
Maja mimo wszystko pozostaje dziełem wielkim. Była bowiem uwieńczeniem
naszej narodowej myśli – myśli polskiego oświecenia. Była dowodem
wewnętrznej siły naszego narodu. Była dowodem na to, że w trudnej
sytuacji znaleźli się tacy - i to liczni, w końcu mający przewagę –
którzy chcieli nasz kraj zmienić, zreformować, wzmocnić nasze państwo,
które dla oligarchów było przeszkodą, dla pozostałej części
szlacheckiego i z czasem szlachecko – mieszczańskiego narodu było w
sposób oczywisty najwyższą wartością.



Warto tu dzisiaj przypomnieć, że owo wkroczenie obcej armii do Polski to
był formalnie akt pomocy obrońcom demokracji. Dlaczego dziś warto to
przypomnieć? Bo nie u nas, ale daleko od nas znów mamy do czynienia z
sytuacją, w której obce siły wkraczające na teren suwerennego państwa są
rzekomo siłami pokojowymi, a ich zadaniem jest bronić wolności
narodowych i suwerenności. Znów mamy do czynienia z sytuacją, w której
solidarność Polski i Litwy, solidarność Polski i innych narodów
bałtyckich i solidarność Polski z narodami, które leżą na południowy
wschód od Polski jest wielką wartością. I nie jest to tylko wartość
związana z tym, że żyjemy w Europie, gdzie często, bardzo często, może
nawet zbyt często mówi się o wartościach. Jeżeli te wartości nie są
czczą gadaniną to musimy być solidarni jako kraj, który ma za sobą
określone doświadczenie, ale w tym sprawa naszych działań, naszej
solidarności, naszej determinacji nie wyczerpuje się. Działając w ten
sposób działamy zgodnie ze wskazówkami wielkiego Jerzego Giedroycia: „im
więcej będziemy mieli przyjaciół na Wschodzie, tym większe będzie nasze
znaczenie na Zachodzie”. Dzisiaj Zachód oznacza Unię Europejską.
Dzisiaj Zachód oznacza Pakt Północnoatlantycki. I tam właśnie możemy
znaczyć tylko razem z tymi narodami, z których losami powiązała nas
historia.



Konstytucja 3 Maja tworzyła z państwa polskiego państwo jednolite, ale
już po czterech miesiącach wrócono do zasad polsko-litewskiej Unii.
Polsko-litewskiej, która w istocie obejmowała wtedy więcej narodów.
Pamiętajmy o tym w tym dniu wielkiego święta polskich patriotów,
wielkiego święta polskiej myśli konstytucyjnej.”

aszego narodu

„Panowie Marszałkowie, Ministrowie,
Ekscelencje, Generałowie, Żołnierze Wojska Polskiego, Panie i Panowie
zgromadzeni tutaj na Placu Zamkowym,



218 lat temu uchwalono pierwszą w Europie Konstytucję. Kto to zrobił? My
Polacy. Możemy być i powinniśmy być z tego autentycznie dumni.
Konstytucja francuska pochodzi z tego samego roku, ale uchwalona została
4 miesiące później. Tu, na kontynencie europejskim ten akt wtedy 218
lat temu był sławny, i był sławny słusznie. Był bowiem dziełem nie tylko
Sejmu Czteroletniego, był uwieńczeniem trzydziestoletnich prób naprawy
naszego państwa. Wcześniej niezmiernie słabego, podporządkowanego
oligarchom, państwa, które nie było w stanie chronić słabszych i nie
mogło opierać się silniejszym. Od sejmu konwokacyjnego do uchwalenia
Konstytucji minęło 27 lat prób, błędów i nieustannych wysiłków.



Dzień 3 maja 1791 roku był jednak wielkim zwycięstwem tych, którzy
chcieli silnego polskiego państwa. Przypomnijmy, wprowadzono dziedziczną
monarchię, utworzono nowoczesny rząd odpowiedzialny przed Parlamentem.
To pierwsze takie rozwiązanie w Europie, pierwsze zapisane na papierze.
Stworzono wiele instytucji, które pozwoliły państwu sprawnie działać,
ale Konstytucja majowa miała także swoich przeciwników, w imię czego oni
walczyli? Jak twierdzili: w imię demokracji, w imię demokracji została
obalona Konstytucja, która jak mówiłem przed chwilą, była uwieńczeniem
dzieła naprawy naszego państwa. Ci, którzy powoływali się na rzekomą
demokrację i jej zagrożenie nie wahali się odwołać do obcych mocarstw.
Rok i piętnaście dni po uchwaleniu Konstytucji na teren Rzeczypospolitej
wkroczyły dwie armie rosyjskie, po dwumiesięcznej wojnie król
zdecydował się na przystąpienie do konfederacji, która gromadziła tych,
których nie można nazwać inaczej niż zdrajcami, ale powtarzam, oni
twierdzili, że bronią starego modelu ustrojowego, czego bronili w
rzeczywistości? Bronili swoich przywilejów. Byli to ludzie pozbawieni
sumienia, a już całkowicie pozbawieni przywiązania do swojego kraju.
Niestety zwyciężyli. Co nie zmienia faktu, że Konstytucja majowa jest
olbrzymim dokonaniem naszej myśli, naszej pracy, naszego patriotyzmu.



Szanowni Państwo,



dziś żyjemy w innych czasach. Żyjemy w czasach IV polskiej Konstytucji,
która wynikała z woli organów niepodległego państwa - z woli narodu. Ta
IV Konstytucja ma dzisiaj szczególne znaczenie. Jak ją trzeba czytać?
Tak jak ją napisano. Dlaczego ma takie znaczenie? Bo żyjemy w
jednoczącej się Europie. Nie dalej jak trzy dni temu obchodziliśmy
jubileusz - piąta rocznica wejścia do Unii Europejskiej. Unia Europejska
to wspólny sukces jej członków, przystąpienie do Unii to nasz sukces,
nasz polski sukces, ale w tych warunkach rola Konstytucji jest
szczególna, to ona jest w Polsce najwyższym prawem. Tak jest i tak musi
pozostać. Konstytucje można naprawiać, zmieniać, ulepszać, ale dzisiaj
stoi ona ponad wszystkimi różnymi źródłami prawa, powtarzam, tak jak
została zapisana. Można powiedzieć, że to, o czym mówiłem przed chwilą,
to historia ta sprzed 218 lat a historia się nigdy nie powtarza. Tak,
dokładnie nie powtarza się nigdy. To prawda, ale pewne jej elementy się
powtarzają, w Polsce też mówiono o rzekomym zagrożeniu demokracji, nie
tak dawno. W istocie było to zagrożenie przywilejów niesłusznych,
przywilejów ludzi, którzy nie działali dla Polski, działali dla siebie i
zdarzyło się w innych warunkach, że nasi rodacy uwierzyli w to, że
demokracja istotnie jest zagrożona. Nie, nie była. Nie była, i mówię to
specjalnie dzisiaj, nie była przez jedną sekundę, zagrożone natomiast
były przywileje. Przywileje tych, którzy, raz jeszcze to powtórzę,
działali w imię własnych interesów, a nie w imię interesów Polski.



Polsce potrzebna jest dzisiaj ciężka praca, bardzo ciężka, praca nad
uzdrowieniem państwa, które musi dawać ochronę słabszym i nie bać się
silnych. Bo wobec Rzeczypospolitej, wobec Polski wszyscy obywatele są
równi niezależnie od tego, czy mają miliardy, czy jak większość z nas
Polaków nie mają nic. Wszyscy są takimi samymi obywatelami. Wszyscy
muszą korzystać z ochrony państwa, a przede wszystkim muszą korzystać ci
słabsi. Także i ci, którym się powiodło muszą państwu służyć. To bardzo
dobrze, że wielu Polakom się powiodło w ciągu ostatnich 20 lat. To ich
sukces. To nasz wspólny dorobek, bo ich powodzenie składa się na
powodzenie całego narodu, ale czyjeś powodzenie w sensie materialnym,
czy prestiżowym nie może się przekładać na niezasłużone przywileje.



Jako prezydent Rzeczypospolitej dziś w dniu, który możemy nazwać dniem
naprawy Polski, dniem naprawy Rzeczypospolitej, chciałbym stwierdzić:
będę robił wszystko, żeby nasz kraj szedł drogą demokracji, aby polskie
państwo było silne, aby potrafiło chronić słabszych, aby traktowało
swoich obywateli równo, aby zwyciężała uczciwość, a nie cynizm i
draństwo. Dziękuję bardzo.”