Kontrym - waleczny policjant (1)

Bolesław Kontrym urodził się 27 sierpnia1898 r. w majątku Zaturce na Wołyniu, jako syn Władysława Kontryma, pułkownika 11 Czurgujskiejskiego Pułku Ułanów armii rosyjskiej (zmarłego w 1913 r.) i Aldony Cichockiej. Jego dziadek - Tadeusz, zesłany po klęsce powstania styczniowego do Wiatki w pamiętniku zapisał: "Rzemiosła wojennego uczyć się trzeba i to najlepiej od wroga, by zgłębić jego strategię i pokonać go później jego własną bronią".

 

Bolesław Kontrym w 1909 roku został oddany do szkoły kadetów w Jarosławiu nad Wołgą, gdzie ukończył sześć klas, po czym – jak sam wspomina: „W 1915 roku zostałem wyrzucony z Korpusu Kadetów wskutek zamieszek, jakie powstały na tle zniewagi jednego z kolegów”. Latem 1915 roku został przyjęty jako ochotnik do armii rosyjskiej i oddelegowany do wojskowej szkoły w Saratowie dla praposzczyków, którą ukończył w grudniu 1915 roku,  i skierowany do 63 DP. W maju 1916 roku został adiutantem 3 batalionu 127 pp , z którym wziął udział w ofensywie Brusiłowa. Na jesieni 1916 roku został awansowany na stopień podporucznika, jednocześnie przeniesiony do zwiadu 660 pp. Z jednostką tą odbył kampanię karpacką, otrzymując awans na porucznika i trzy ordery – Św. Stanisława, Św. Anny i Św. Jerzego.

 

            W styczniu 1918 r. dołączył do powstałego w Rosji II Korpusu Polskiego, w którym walczył jako zwykły ułan w 5 p.uł. . Jak sam wyjaśnia: „Proponowano mi jako oficerowi wstąpić do kompanii oficerskiej, ale pełniłem funkcję szeregowca, gdyż zrzekłem się swego stopnia”.   W maju tego roku, po rozbrojeniu pod Kaniowem, dostał się do niewoli niemieckiej, z której uciekł w czerwcu 1918 roku i udał się do rodziny do Wiatki  Tu też zostaje w październiku 1918 r. aresztowany jako były oficer i wcielony do Armii Czerwonej. Jako dowódca kompanii 82 pp uczestniczył w walkach o Archangielsk, uzyskując awans na dowódcę batalionu, potem pułku oraz order Czerwonego Sztandaru.

 

Na wiosnę 1919 roku zawarł związek małżeński z Ilją Nikołajewą. Wstąpił też do WKP(b). W latach 1919-20 walczył na terenie republiki Komi, Estonii, a następnie uczestniczył w walkach z Wojskiem Polskim pod Hołybnem, Mozyrzem oraz Brześciem. Za udział w kampanii polskiej Bolesław Kontrym – jako dowódca 82 pp a potem 28 Brygady Strzelców - został odznaczony po raz drugi orderem Czerwonego Sztandaru.

 

Po zawarciu rozejmu w Rydze, jednostka Kontryma uczestniczyła jeszcze w walkach na Białorusi przeciwko gen. Stanisławowi Bułak-Bałachowiczowi, a następnie wiosną 1921 roku krwawo tłumiła bunty chłopskie w guberni tambowskiej. Właśnie za aktywny udział w wymordowaniu chłopów Kontrymowi przyznano po raz trzeci order Czerwonego Sztandaru.

 

Po zakończeniu walk – w listopadzie 1921 roku kombryg (odpowiednik dowódcy brygady) Bolesława Kontrym został  skierowany na studia do Akademii Sztabu Generalnego w Moskwie.

I oto w momencie, gdy otworzyły się przed nim drzwi do wielkiej kariery w sowieckiej armii Bolesław Kontrym w lutym 1922 roku nawiązuje współpracę z polskim wywiadem. W budynku polskiego poselstwa dochodzi do jego spotkania z ppłk Romualdem Wolikowskim – attache wojskowym, w trakcie którego kombryg zobowiązuje się dostarczać informacje wywiadowcze dotyczące Akademii Wojskowej w Moskwie. W zamian Polacy mieli jak najszybciej przerzucić jego rodzinę do Polski (co nastąpiło w czerwcu 1922 roku). „Chcąc zdobyć pewną – wspominał Kontrym – <legitymację> na powrót do kraju i wytłumaczyć po powrocie dlaczego tak późno przybywam przy pomocy Wiktora Przecławskiego zostałem w miesiącu lutym 1922 r. skontaktowany z attache wojskowym Poselstwa Polskiego w Moskwie ppłk Wolikowskim Romualdem”.

 

Spotkania z Wolikowskim odbywały się do sierpnia 1922 roku, w trakcie których Kontrym przekazał informacje o działalności wywiadu sowieckiego w Polsce, dane o dyslokacji jednostek armii sowieckiej oraz organizacji Akademii Wojskowej w Moskwie. Latem 1922 roku Kontrym – na życzenie strony polskiej – występuje z akademii i uzyskuje przydział – jako szef sztabu - do nowo formułującego się oddziału straży granicznej w Tyflisie – stolicy Gruzji.

 

Tym niemniej w grudniu 1922 roku – zagrożony przez sowiecki kontrwywiad – przekroczył nielegalnie granicę i przybył do Polski. Po ucieczce jego pozostała w Związku Sowieckim rodzina nie została poddana represjom, a on nie został skazany ani pozbawiony stopnia czy odznaczeń.

 

Po powrocie podjął starania o przyjęcie go do służby czynnej w Wojsku Polskim, jednak gen. Józef Rybak oświadczył mu, że nie zostanie „wykorzystany” w wojsku, ale po weryfikacji stopnia  (ostatecznie w stopniu porucznika piechoty) może znaleźć zajęcie w Straży Granicznej.

 

W kwietniu 1923 roku Kontrym został rozpoczął służbę w II baonie Straży Granicznej. Jednak wobec jej likwidacji w lipcu 1923 r. automatycznie przeszedł (w stopniu aspiranta) do służby w Policji Granicznej. Pierwszym stanowiskiem, jakie otrzymał był zastępca dowódcy (od początku 1924 roku – dowódca) 4 kompanii PG w Rubieżowiczach w pow. Stołpce. Po kolejnej reorganizacji systemu ochrony granic i utworzeniu Korpusu Ochrony Pogranicza, Kontrym w listopadzie 1924 roku został komendantem posterunku policji w Zwieńcu.. Od tego momentu rozpoczyna się jego kariera w policji, w trakcie której zostaje komendantem komisariatu, komendantem powiatowym w różnych powiatach, wreszcie kierownikiem Wydziału Śledczego Komendy Wojewódzkiej w Lublinie, potem Białymstoku, i na koniec w 1939 roku w Wilnie.

 

W okresie swej służby w Policji Państwowej zajmował się głównie zwalczaniem organizacji komunistycznych. Już w 1925 roku doprowadził do likwidacji Komitetu Miejskiego Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi w Baranowiczach; w 1928 roku zlikwidował agendy KPZB w Słonimiu i Drohiczynie; w 1932 roku doprowadził do rozbicia ogniw partii w Nowogródku, a w 1934 roku komitetów Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy w Kamieńcu Litewskim, Domachowie i Wysokim Litewskim. Największe sukcesy w walce z komunistami odniósł w Białymstoku, gdzie na czele Komitetu Miejskiego KPZB stała Walentyna Najdus (po 1945 roku jedna z „gwiazd” komunistycznej historiografii), która niedawno powróciła z więzienia po odbyciu kary za działalność komunistyczną w Warszawie. Dzięki ścisłej obserwacji Najdus, rozpracowano całą siatkę komunistyczną. Proces Najdus i jej towarzyszy odbył się w 1937 roku w Sądzie Okręgowym w Białymstoku Wobec recydywy Łajdus została skazana na 12 lat więzienia. W tym też okresie Kontrym otrzymał awans na komisarza oraz srebrny Krzyż Zasługi.

 

W trakcie służby dawała o sobie znać jego ułańska fantazja. Pewnego dnia - podczas pełnienia służby patrolowej - zniknął jeden z podwładnych Kontryma. Po kilku dniach wywiad ustalił, że zaginiony porucznik został osadzony w więzieniu NKWD w Mińsku. Kontrym długo się nie zastanawiał. Pod osłoną nocy, wraz z kilkuosobowym oddziałem - wypuścił się kilka kilometrów w głąb Rosji, z zaskoczenia zaatakował sowiecki posterunek, a jego całą jego załogę aresztował i przeprowadził z workami na głowach na polską stronę. Tu oficjalnie ich aresztował. Następnie zawiadomił swoich przełożonych o zatrzymaniu po polskiej stronie sowieckiego patrolu: jednego oficera, czterech szeregowców. Zadzwonił też do sowieckiego dowództwa w Mińsku, proponując wymianę - po kilku tygodniach Sowieci zgodzili się i aresztowany porucznik wrócił do Polski..

            W czasie wojny 1939 roku  Kontrym został wysłany z Wilna do Tarnopola ze specjalną misją przekazania poczty dyplomatycznej dla rządu RP, po czy powrócił do Wilna. Po agresji sowieckiej na Polskę, Kontrym z wileńskimi policjantami przekroczył 19 września granicę litewską. Został internowany i osadzony w obozie w Kołatowie pod Kownem. W październiku 1939 r. uciekł, wraz z synem, z niewoli i przez Tallin i Rygę na statku "Estonia" przybył do Sztokholmu. Następnie przez Wielką Brytanię dotarł w grudniu 1939 roku do Francji i zameldował się w Sztabie Naczelnego Wodza.

            W końcu grudnia 1939 roku został dowódcą kompanii w Ośrodku Zapasowym 2. Dywizji Strzelców Pieszych, a od marca 1940 r. zastępcą dowódcy kompanii III batalionu Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich. Brał udział w bitwie pod Narwikiem (maj-czerwiec 1940 roku). Za bohaterstwo dwukrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych i francuskim Croix de Guerre ze srebrną gwiazdą.
            Po ewakuacji do Francji, Brygada została rozwiązana, a Kontrym  został kierownikiem działu paszportowo-wizowego placówki ewakuacyjnej żołnierzy polskich w Marsylii, podległej Wydziałowi Wojskowemu Konsulatu RP w Tuluzie.

            Wobec groźby aresztowania przez Niemców, w październiku 1940 roku wyruszył w kolejną podróż - przedostał się przez Portugalię i Gibraltar do Wielkiej Brytanii, gdzie został dowódcą kompanii I baonu SBSP.

 Monotonia służby sprawiła, iż gdy w połowie 1941 roku do brygady przyjechał pułkownik  z propozycją wstąpienia do specjalnej jednostki dywersyjnej, Kontrym nie wahał się ani chwili. Kandydaci na cichociemnych przeszli intensywne szkolenie szturmowo-strzeleckie, wywiadowcze, konspiracyjne oraz kurs spadochronowy. Zajęcia zakończyły się w kwietniu 1942 roku, poczym cichociemni zostali zaprzysiężeni na rotę Armii Krajowej. Kontrymowi nadano pseudonimy: "Żmudzin" i "Biały" (będzie używał głównie tego pierwszego) i zaopatrzono w dokumenty na nazwisko Bolesław Konopacki. Po pobycie w tzw. stacji wyczekiwania Stavanage pod Londynem, został 1 września 1942 roku został zrzucony w okolicach Grójca

 

Cdn.