W okowach Liberalizmu

 

Junta od razu po objęciu władzy rozpoczęła wielką reformę gospodarki. Radykalne posunięcia ekonomiczne Pinochet mógł przeprowadzić tylko w przypadku posiadania pełni władzy. Mechanizmy rynkowe wprowadzono dzięki kredytom Międzynarodowego Funduszu Walutowego i oddania gospodarki w ręce fachowców z tzw. Szkoły Chicagowskiej.  

 

„Wiedziałem, że od wielu lat na Univeridad Catolica de Chile działa silna grupa wykształconych w USA ekonomistów, mądrych, światłych ludzi, którzy nie mieli dotychczas okazji wykazania się. Zwróciłem się do nich. Powstała grupa konsultacyjna, do której zaprosiłem przedstawicieli wszelkich ugrupowań społecznych i politycznych” -  mówił w jednym z wywiadów Pinochet.

 

Doradcą reformatorów został późniejszy noblista i „guru” ówczesnej, światowej ekonomii Milton Friedman.
Za rządów junty przeprowadzono proces reprywatyzacyjny, zwrócono wszystkie majątki ziemskie i przedsiębiorstwa zagrabione przez komunistów. Zawieszono działalność związków zawodowych. Sprywatyzowano oświatę i służbę zdrowia. Wpuszczono na rynek 21 prywatnych funduszy emerytalnych, zniesiono przymus ubezpieczeń.

Obniżono radykalnie podatki i zniesiono cła. Dzięki zniesieniu koncesji, w Chile inwestowały największe koncerny świata. Rząd zlikwidował nadmiar biurokracji. Pinochet zapowiedział, że Chile stanie się krajem właścicieli, a nie proletariuszy.

Żaden inny kraj na świecie nigdy przedtem ani potem nie odważył się na taką czysto kapitalistyczną innowację, której na imię liberalizm.

 

Należy sobie zadać pytanie, czy w warunkach europejskiej demokracji są możliwe takie działania. Pinochet był dyktatorem.

Skazał Chile na eksperyment, który był możliwy tylko w państwie w stanie rozkładu ekonomicznego i politycznego.

 

Co zrobiono w Chile:

 

- nałożono ograniczenia na ruch związkowy, dzięki czemu liczba członków związków zawodowych zmalała z 18% zatrudnionych na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych do 12% w latach 1980-1985, a udział w strajkach z 16% w latach 1971-73 do 0,4% w latach 1980-1986. Ograniczenia te polegały na zawężeniu praw pracowniczych w przemyśle. Możliwości zbiorowych negocjacji ograniczono do szczebla firm. Organizacje pracowników nie mogły przeprowadzać zebrań i wyborów bez specjalnego zezwolenia. Strajki były zakazane. Złagodzono natomiast warunki, które musiały być spełnione, aby mogło dojść do zwolnienia pracownika.

 

- masowa prywatyzacja (w latach 1974-78 głównie reprywatyzowano firmy znacjonalizowane przez Allende, a po 1985 prywatyzowano firmy telekomunikacyjne, energetyczne, zakłady użyteczności publicznej),

 

- Zmniejszono wydatki  budżetowe oraz zatrudnieniew sektorze publicznym .

 

- Wprowadzono zasady wolnorynkowe  do sfer zarządzanych wcześniej przez państwo, takich jak oświata, służba zdrowia, opieka społeczna, system emerytalny, budownictwo mieszkaniowe.

 

- wprowadzono system funduszy emerytalnych zarządzanych przez firmy prywatne

 

-radykalnie obniżono podatki, a cła obniżono lub całkowicie zniesiono. ( obniżka ceł - średnio z 60% do 10%), reforma podatkowa (opodatkowanie zysków przedsiębiorstw spadło z 46% do 10%)

 

- Zniesiono koncesje i pozwolenia w branży energetycznej i telekomunikacyjnej,

 

Okazało się jednak, że społeczeństwo Chilijskie wpadło z deszczu pod rynnę. W czasie reform gospodarczych Pinocheta bezrobocie wzrosło od ok. 8 % do ponad 30 %. Postępowało coraz większe rozwarstwienie ekonomiczne społeczeństwa. Zadłużenie zagraniczne kraju wzrosło do niebezpiecznych rozmiarów.

 

Załamanie gospodarki na początku lat 80   zmusiło ekipę Pinocheta do korekty wolnorynkowej utopii. Recesja, która w 1982 r. wstrząsnęła Ameryką Łacińską, zadała Chile potężny cios. Gdy pękła „bańka” kredytowa, z dnia na dzień, jedna trzecia społeczeństwa wpadła ponownie w nędzę. Pogrążonego w kryzysie kraju uratowała nie "niewidzialna ręka" rynku, lecz interwencja rządu. Dodajmy, liberalnego do bólu rządu !

 

Państwo ocaliło przed upadkiem prywatne banki i zadłużyło się na miliony dolarów u zagranicznych wierzycieli. Długi prywatnych właścicieli spłacało więc społeczeństwo.

 

Dziś gospodarka chilijska jest gospodarką środka i rozwija się w tempie większym niż pozostałe kraje tego regionu. Chilijczycy nie odrzucili jednak całkowicie rozwiązań liberalnych, co wynikało z różnych powodów. Głównym z nich była przeprowadzona reprywatyzacja o raz nieodwracalna  prywatyzacja instytucji państwa (  w rękach prywatnych pozostają wszelkie dobra publiczne jak służba zdrowia i edukacja, a także woda, gaz i energia elektryczna).

 

Do pozytywnego gospodarczo wizerunku Chile na świecie przyczynia się  otwartość kraju na inwestycje zagraniczne. Kapitał z zewnątrz, głównie z USA, zainwestował w Chile spore pieniądze, co wiąże się  z zachowanym jeszcze z czasów dyktatury ustawodawstwem, praktycznie zwalniającym firmy z płacenia podatków. Te zajmujące się wydobyciem miedzi opłacają co najwyżej trzyprocentową stawkę za prawo eksploatacji górniczej. Podobna sytuacja dotyczy przemysłu leśnego, a także rybnego, zmonopolizowanego przez kilka dużych przedsiębiorstw.

Z konstytucji wykreślono niedemokratyczne zapisy, a na straży konstytucji przestało stać wojsko, a także pozbyto się dożywotnich, mianowanych jeszcze przez generała senatorów.

 

Liberalizm Pinocheta pozostawił jednak po sobie sporo problemów, których Chile , pomimo dobrego  obecnie stanu  gospodarki, nie zdołało wyeliminować.

 

Wskaźnik Giniego – mierzący poziom nierówności społecznych między ludźmi – jest jednym z najwyższych na świecie.

 

Fundusze emerytalne, w żadnym stopniu nie zostały rozwinięte. Tracą na tym przechodzący na emeryturę. Wedle przewidywań, duża część społeczeństwa i tak nie osiągnie prawa do emerytury minimalnej, z powodu (m. in.) trudności w systematycznym płaceniu składek.

Dodatkowo, ci którzy pozostali w systemie repartycyjnym, a są to głównie uprzywilejowane przez Pinocheta służby mundurowe, pobierają nawet trzykrotnie wyższe emerytury, niż będą wynosić te pobierane z funduszy prywatnych. Przyczyniają się do tego w znacznym stopniu zarządy funduszy emerytalnych, które pobierają od swoich klientów najwyższe na świecie prowizje kształtujące się nawet na poziomie 20 proc. ich oszczędności.

 

Czy Chilijczycy są zadowoleni ? Nie wiem, chociaż wątpię.

 

Marcowe wybory prezydenckie wygrał Sebastian Pinera ( prawica), który krytykował politykę gospodarczą Pinocheta.

 

Należy podkreślić, przełomowy charakter marcowych wyborów, jako moment, w którym społeczeństwo chilijskie dało wyraz swojej dojrzałości demokratycznej, odrzucając raz na zawsze wlokące się za nim od lat widmo Pinocheta. Chilijczycy zniechęceni  brakiem wyraźnych zmian w gospodarce odmówili  poparcia tym, którym udzielali  go przez dwadzieścia ostatnich lat. Najlepiej ukazuje to 40–procentowa frekwencja wyborcza w kraju, gdzie obowiązuje przymus wyborczy.

 

Walka Chilijczyków z pozostałościami   liberalizmu najwyraźniej  trwa. Warto podkreślić, że jest ona możliwa tylko w warunkach demokratycznego państwa.